در ابتدا بهتر است به تعریف و اصلاحات کلی کلید و پریز و لوازم مرتبط با آن ها بپردازیم:
کلید: وسیله ای تسن که برای قطع و وصل جریان برق در یک یا چند مدار الکتریکی به کار می رود.
کلید الکترونیک: یک واژه عمومی است که وسایل کلیدزنی و کنترل الکترونیکی را شامل می شود.
پلاگ یا دو شاخه (Plug) : به لوازمی کهشاخک هایی برای درگیر شدن با کنتاکت های پریز دارد، گفته می شود. همچنین مجهز به قسمت هایی برای نگهداری اتصال الکتریکی و مکانیکی کابل های قابل انعطاف یا بندها می باشد.
پریز (Socket-Outlet) : به لوازمی که کنتاکت هایی برای درگیر شدن با شاخک های دو شاخه یا پلاگ و ترمینال هایی برای اتصال کابل یا بند دارد، گفته می شود.
پریز ثابت (Fixed Socket-Outlet) : پریزی است که برای اتصال یا یک پارچه شدن با کابل های قابل انعطاف در نظر گرفته می شود.
پریز چند تایی (Multiple Socket-Outlet) : پریز است که از دو یا چند پریز تشکیل شده است.
کلیدهای روشنایی
به طور کلی کلیدهای برق به شرح زیر طبقه بندی می شود:
- بر حسب نوع منبع نیرو که شامل کلیدهای مورد مصرف در برق متناوب (AC)، برق مستقیم (DC) و هر دو نوع متناوب و مستقیم می شود.
- بر حسب نوع اتصال که شامل کلیدهای یک جهته (یک پل، دو پل، سه پل و سه پل و نول)، کلیدهای چند جهته (دو جهته با حالت خاموش، دو مداره، تبدیل، تبدیل دو پل و صلیبی) می باشد.
- بر حسب نوع روش به کار انداختن کلید که شامل کلیدهای گردان، نوسانی، شستی، دکمه فشاری و کششی می شود.
- بر حسب درجه حفاظت در برابر اثر زیان آور آب به داخل کلید که شامل کلیدهای بدون حفاظت معمولی، کلیدهای محافظت شده در برابر چکیدن قطرات آب، کلیدهای محافظت شده در برابر پاشیده شدن آب و کلیدهای فیر قابل نفوذ در برابر آب می باشند.
- بر حسب روش نصب که شامل نصب روکار، توکار، نیمه توکار و تابلویی می باشد.
- بر حسب فواصل بین کنتاکت ها که شامل فاصله معمولی، فاصله جزیی یا مینی، فاصله بسیار جزیی و بدون فااصله (کلیدهای نیمه هادی) خواهد بود.
- بر حسب درجه حفاظت در برابر دسترسی به قسمت های خطرناک و اثرات زیان آور ورود اشیاء جامد خارجی به درون کلید به شرح زیر:
- IP2X : کلیدهای حفاظت شده در برابر دسترسی انگشتان دست به قسمت های خطرناک و اثرات زیان آور ورود اجزای اجسام جامد خارجی با قطر 5/12 میلی متر و بیشتر به درون آن.
- IP4X : کلیدهای حفاظت شده در برابر دسترسی با سیم به قسمت های خطرناک و اثرات زیان آور ورود اجسام جامد خارجی به قطر یک میلی متر به درون آن.
- IP5X : کلیدهای حفاظت شده در برابر دسترسی با سیم به قسمت های خطرناک و همچنین حفاظت شده در برابر گرد و غبار.
- بر حسب روش نصب کلید از نظر طرح ساخت آن که شمال کلیدهایی می شود که پوشش یا صفحه در پوش آن بدون جا به جایی هادی ها قابل برداشت باشد و کلیدهایی که پوشش یا صفحه در پوش آن بدون جا به جایی هادی ها قابل برداشت نباشد.
- بر حسب نوع ترمینال به شرح زیر:
- کلیدهای دارای ترمینال پیچ دار
- کلیدهای بدون ترمینال پیچی ویژه هادی های صلب
- کلیدهای بدون ترمینال پیچی برای هادی های صلب و قابل انعطاف
موارد کاربرد کلید روشنایی
موارد کاربرد عمده ترین انواع کلیدهای برق به قرار زیر است:
کلید یک پل، یک راه و یک خانه:
این نوع کلید برای قطع و وصل سیم فاز در چراغ های روشنایی و مصارف مشابه به کار می رود.
کلید یک پل، یک راه و دوخانه:
این نوع کلید برای قطع و وصل دو مدار به کار می رود.
کلید دوپل:
این نوع کلید را که در حقیقت دو کلید در یک جعبه است می توان برای قطع و وصل همزمان دو فاز و یا یک فاز و یک نول مورد استفاده قرار داد.
کلید سه پل:
این نوع کلید برای قطع و وصل سه انشعاب از یک نقطه به کار می رود. این گونه کلیدها برای قطع و وصل موتورهای سه فاز نیز کاربرد دارد.
کلید دو راه یا تبدیل:
این نوع کلید که در واقع مدار را تبدیل یا عوض می کند برای قطع و وصل چراغ از دو نقطه مختلف به کار می رود.
کلید دو راه یا تبدیل دو پل:
این نوع کلید دو مدار را تبدیل یا عوض می کند و برای قطع و وصل دو فاز و نول و یا برق ایزوله از دو نقطه مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
کلید صلیبی:
کلید صایبی به همراه کلید تبدیل برای کنترل مدار چراغ ها از سه نقطه و یا بیشتر به کار برده می شود و نحوه قطع و وصل به صورت تغییر مدار (ضربدار یا موازی) است.
سایر کلیدها مانند کلید دو جهته با حالت خاموش و کلید سه فاز و نول نیز بر حسب نیاز مورد استفاده قرار می گیرد.
کلیدهای روشنایی بایذ بر اساس موارد استفاده نوع منبع نیرو، شرایط محل نصب، ولتاژ مورد لزون و محاسبه مقدار جریانی که از آن عبور می کند از انواع توکار یا روکار، یک پل (یک خانه یا دو خانه)، دو پل، سه پل، تبدیل، صلیبی و در صورت لزوم از انواع حفاظت شده در برابر اثر زیان آور رطوبت و ورود آب به داخل آن، یا حفاظت شده در برابر جرقه و انفجار انتخاب شود. این نوع کلیدها در سیستم برق تک فاز، 220 ولت باید حداقل 250 ولت و 10 آمپر باشد.
جریان اسمی کلیدها باید با توجه به نوع باری که قطع و وصل می شود، برابر یا بزرگ تر از مقادیر زیر باشد مگر در مواردی که در استاندارد ساخت کلید به گونه دیگری مشخص شده باشد:
الف) برای بارهای دارای ضریب قدرت واحد (لامپ های رشته ای و مانند آن):
جریان مصرف؛
ب) برای بارهای دارای ضریب قدرت رآکتیو (موتورها و مانند آن):
25/1 برابر جریان مصرف؛
پ) برای بارهای دارای ضریب قدرت خازنی و مواردی مانند لام پهای گازی با خزن تصحیح ضریب قدرت و موتورهای دارای راه انداز خازنی و غیره:
2 برابر جریان مصرف
در نظر داشته باشید کلیدهایی که برای قطع بار کامل الکتریکی القایی طراحی نشده باشد باید دارای آمپراژ دو برابر بار ثابت مورد نظر باشد.